Müspet İlimler Kumpanyası olarak amacımız bütün bilim dallarını "adil ve dengeli" olarak kapsayan haberleri size ulaştırmak. O yüzden ne kadar canımız istemese de (!) evrimsel biyolojiden başka şeylerden de bahsedelim dedik. Bugünkü makalemiz, PNAS'den, istatistik ve siyaset biliminin (bir nevi) kesişiminde: ırka dayalı arama metodlarının tehlikeli insanları (mesela teröristler) yakalamada etkin olup olmadığını inceleyen bir araştırma.
Irka dayalı arama, örneğin havaalanlarında bavullar kontrol edilirken bazı etnik grupların diğerlerinden daha yüksek olasılıkla, ya da daha dikkatli aranması demek. Bu politik ve etik olarak oldukça çetrefilli bir konu. Bir yandan eğer teröristleri yakalama olasılığınızı artırıyorsa bu herkesin çıkarına olacak bir şey, ama öte yandan masum insanları töhmet altında bırakmak, gereksiz yere eziyet çektirmek gibi problemleri var. Bu makale ise, politik ve etik sorunlara hiç girmeden çok basit bir soru soruyor: bu tip bir arama stratejisinin gerçekten aradığınız teröristi yakalamanın en etkin yolu mu? Makalenin yazarı Texas Üniversitesi ve Los Alamos Laboratuarından William Press, yalnızca temel olasılık hesabı ve optimizasyon teorisi kullanarak çok ilginç sonuçlara ulaşıyor. Birinci sonuç, insanları aradığınız kişi olma ihtimallerine doğru orantılı bir olasılıkla durdurup arama yönteminin herkesi rastgele durdurma yönteminden daha verimli olmadığı yönünde. Yani, örneğin İrlanda kökenli birisinin aradığınız kişi olma olasılığı, atıyorum, Danimarka kökenli birisinden iki kat fazlaysa, İrlandalıları arama olasılığınızı İzlandalıları arama olasılığınızın iki katına çıkarmak bir şey kazandırmıyor -- istediğiniz kişiyi bulma süreniz ortalamada aynı. Bunun sebebi, doğru orantılı arama stratejisinde aslında masum olan ama yüksek risk grubuna dahil olan (bu örnekte İrlandalılar) bir çok insanı aramakla vakit kaybediyor olmanız.
Peki en verimli arama stratejisi ne? Bu sorunun yanıtı, insanları aradığınız kişi olma ihtimallerinin kare köküyle doğru orantılı bir olasılıkla aramak, yani eğer İrlandalıların aradığınız kişi olma olasılığı Danimarkalılardan dört kat fazla ise onları arama olasılığınız iki katına çıkmalı. Bu doğru orantılı arama stratejisine göre çok daha geniş bir dağılım yaratıyor.
Son olarak, Press'in başka bir sonucu da eğer aradığınız kişiyi durdursanız bile elinizden kaçırma ihtimaliniz varsa (örneğin bavulundaki silahı gözden kaçırırsanız), despotik arama yöntemlerinin (herkesi numaralayıp teker teker aramak) daha demokratik yöntemlere (yani insanları değişik olasılıklara göre, ama yine de rastgele seçmek) göre avantajı azalıyor.
Yazarın da belirttiği gibi bu konu basit bir olasılık hesabından çok daha karmaşık, etik, politik ve sosyal soruları içeriyor. Yine de sadece matematiğe dayalı olarak, ideal durumda bu stratejinin çalışıp çalışmadığını bilmek faydalı. Press'in sonuçları gösteriyor ki ırka dayalı aramanın zayıf bir şekli istediğiniz kişiyi bulmada avantaj sağlasa da güçlü bir ırka dayalı profil çıkarma stratejisi yararlı değil.
Makalenin tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder